Wat leer je van de satire van Clarke en Dawe?

De absurditeit van politiek is goed voer voor echte satirici. Maar weinigen krijgen dat echt goed voor elkaar. John Clarke en Bryan Dawe waren zo’n bijzonder duo die dat konden. Wat Indipendenza wil weten: hoe deden ze dat nou, die satire met spotinterviews?

1 juli 2021 / 1714 woorden / 13 minuten leestijd / thema’s: komedie, Australië, Nieuw-Zeeland, satire, televisie / Dit artikel heeft (in andere vorm) op de voorganger van deze website gestaan.

Bij verveling is het raadzaam om op YouTube eens alle episoden van John Clarke en Bryan Dawe te gaan kijken. Ze maakten jarenlang video’s waarin ze de politieke en economische thema’s van onze wereld bespotten. De mensen achter de invasie van Irak, de mensen die gouden handdrukken weggeven, de mensen die de handel in CO₂-emissies bepalen, de mensen die de kredietcrisis veroorzaakten met risicovolle leningen. Zeg maar de Australische Koefnoen (wel in een heel ander jasje).

Het duo bestond al sinds 1989. De spotinterviews verschenen voor het eerst op Nine Network. Ze werden een populair item tijdens het programma A Current Affair. Later kwamen ze in grotere getale op ABC TV. Via YouTube bereiken ze nu wereldwijd een publiek.

Ik zeg bestond want John Clarke is in 2017 overleden. Hij kreeg een hartaanval tijdens een beklimming van de Mount Abrupt in Victoria. De Clarke & Dawe-video’s hielden uiteraard per onmiddellijk op met bestaan. De Australische premier (Turnbull) zei: “His satire served a noble purpose. It spoke truth to power. It made our democracy richer and stronger. It kept politicians on their toes.”

John Clarke – het komische genie achter deze serie – was een niet te onderschatten beroemdheid in Australië en Nieuw-Zeeland. Zijn show rondom het Nieuw-Zeelandse cultkarakter Fred Dagg was ‘zo beroemd als The Beatles’. Later vertrok hij naar Australië. Halverwege de jaren tachtig werd hij daar beroemd met de humoristische tv-show The Gillies Report. In deze monologen herken je al wat van de latere Clarke en Dawe shows.

John Clarke speelde ook geregeld in films en series en schreef scripts. Van 1998 tot en met 2000 deed hij mee aan de populaire mockumentary-serie over de Olympische Spelen: The Games, die in opzet wel aan The Office doet denken (die overigens later werd gemaakt). Clarke schreef ook het script van de film The man who sued God.

Dawe zelf is schilder, muzikant en fotograaf, en was ook acteur in The Games.

1. Satirische video’s maak je door snel, grappig en spottend te zijn

De situatie is altijd hetzelfde: Bryan Dawe aan de ene kant sluwe vragen stellend, John Clarke lastige vragen ontwijkend. Bryan Dawe speelt zichzelf, vragensteller Bryan Dawe, en John Clarke speelt mediatycoon, politicus, bankier, economisch expert, wat dan ook. Snel, geestig, goed gespeeld. Ze doen geen snorretjes op of andere kleding aan, en het decor is zo donker als mogelijk, zodat je niet wordt afgeleid van de messcherpe teksten.

Zelfs hun video’s uit 1989 waren al opgezet volgens dit concept. Neem dit voorbeeld.

Je kunt denken aan een type sketch van Van Kooten & De Bie of Koefnoen. Alleen dan slechts twee minuten lang. De namen Paul Rudd, John Howard, Peter Costello zeggen ons weinig, maar omdat politieke satire een universele taal is, begrijp je de grapjes ook zonder al te veel kennis van de Australische actualiteit.

Het zegt wel iets dat de filmpjes erg statisch zijn maar toch goed worden bekeken op YouTube. Een goed voorbeeld van hun stijl is hun klassieker The Front fell off, over een ramp met een olietanker:

2. Je moet veel lol hebben tijdens de productie van de video’s

In 2013 trokken de video’s van Clarke & Dawe mijn aandacht. Ik stuurde een mail naar de productiemaatschappij van John Clarke. Ik wilde onder andere weten: ‘Hoe lang duren de voorbereidingen wel voor die drie minuten opnamen?’ Ik verwachtte er weinig van maar een paar weken later kreeg ik antwoord van een medewerker van John Clarkes productiemaatschappij. Met daarin antwoorden van John Clarke persoonlijk.

Hij schreef:

‘Iedere week doen we een interview. Vaak worden er twee opgenomen, over verschillende onderwerpen, en eentje wordt gekozen afhankelijk van relevantie en amusementswaarde, vlak voordat de show wordt uitgezonden. Zo doen we het al sinds 1989. De scripts worden pas geschreven op de dag van de uitzending, omdat ze moeten beantwoorden aan het nieuws en de ontwikkelingen.

‘Deel van het plezier is het vloeiende ritme van het gesprek en de karakters, waar Bryan en ik beiden veel van genieten. Maar het is inderdaad juist dat het script heel nauwkeurig wordt geschreven en het script vaak dingen zegt die Bryan en ik niet zeggen.’

Dat de teksten van hoog niveau zijn, merk je aan de comments van fans op YouTube. Hoewel de video’s vaak nog geen drie minuten duren, quoten de fans allemaal een andere favoriete zin uit de sketch. Dat komt ook hoe het gebracht wordt door John Clarke, die natuurlijk zijn komische tv- en filmervaring meeneemt. Zonder de spervuur van vragen van een altijd koel blijvende Bryan zou dat ook niet goed werken.

John Clarke en Bryan Dawe kiezen vrijwel altijd voor een interviewvorm om dingen te bespotten. Die vorm geeft veel ruimte om het elke keer net even anders aan te pakken. Clarke speelt niet altijd bijvoorbeeld een minister of een premier maar ook consultants, experts, gewone mensen.

Binnen die interviewvorm kozen ze de laatste jaren vaak voor een quiz-vorm. Let in onderstaand gesprek bijvoorbeeld op hoe effectief de quiz werkt om spottend dingen uit te leggen. Of neem deze video over een bepaalde politicus in een quiz over zichzelf; deze quiz zonder vragen; of deze quiz met een ‘simpeletaalvertaler‘.

3. Een paar minuten kan voldoende zijn voor scherpe satire

Andy Palmer, redacteur bij de Nieuw-Zeelandse filmwebsite Lumiere Reader, vindt dat er veel samenhang zit in hun interviews.

‘Ik denk dat dat vooral te danken is aan het feit dat Clarke en Dawe alleen maar een paar minuten hoeven te vullen. Daardoor zijn ze voortdurend scherp, snijdend en supergrappig. Ridiculiseren is wat Clarke en Dawe zo goed kunnen: het deconstrueren van argumenten, om de mankementen in logica aan te kaarten, en het bespotten van hypocrisie en dubbele moraal.’

Niettemin zijn Clarke en Dawe vreemd genoeg alleen bekend in Australië. Hoe kan dat?

Palmer: ‘John Clarke is een Nieuw-Zeelander. Hij heeft met Fred Dagg een bekend typetje gecreeerd. Zijn Australische werk is grotendeels genegeerd door media in Nieuw-Zeeland. Waarschijnlijk is de reden dat Clarke en Dawe grotendeels Australisch nieuws behandelen en het potentieel geïnteresseerde publiek in Nieuw-Zeeland hiervoor te klein wordt geacht.’

Een pluspunt is dat de dingen van de Australische overheid vaak ook wel herkenbaar zijn voor mensen in andere landen. Deze video bespot bijvoorbeeld de overheid van Australië. Deze advocaat die de VN adviseert, krijgt vragen over de Australische overheid. ‘Het kost enorm veel geld, al het nieuws gaat erover, maar het doet helemaal niets.’ ‘Ontmoeten ze elkaar?’ ‘Ja.’ ‘Dan doen ze niet helemaal niets, Bryan.’

4. Goede satire is begrijpelijk voor iedereen

Als Clarke en Dawe al genegeerd werden in het land waar John Clarke oorspronkelijk vandaan kwam, dan is het geen wonder dat in Europa alleen een paar liefhebbers de komedianten hebben leren kennen. Zonder YouTube hadden we vermoedelijk nog steeds niets van de twee geweten, tenzij je een Australische of Nieuw-Zeelandse kennis met gevoel voor humor in je omgeving had.

En dat is zonde! Als je meer video’s kijkt, zie je dat de twee goed in staat zijn om lastige onderwerpen, zoals de kredietcrisis of hysterie rondom immigratie, in twee minuten volledig te fileren tot het bizarre waar het werkelijk op neerkomt. En vaak door alleen maar door via feiten de situatie belachelijk te maken.

Nabijheid zorgt vaak voor scherpe satire, maar afstand werkt dus ook goed: het plaatst alles in perspectief. Neem deze video over de bankwereld. De crisis van 2008 was mondiaal en daardoor is ook deze video goed te begrijpen voor Nederlanders. En het is ook niet moeilijk om de satirische humor van deze (iets oudere) video over milieurampen te begrijpen:

5. Humor is universeel

YouTube heeft veel voorbeelden van video’s van Clarke en Dawe waarbij de politieke satire goed te begrijpen is voor Nederlandse kijkers:

In deze opmerking op YouTube (over de vierde video) kan ik me goed vinden: This clip always fills me with sadness and dread because of its simplicity and elegance with which it outlines the most important trouble of our lifetimes. As the masters put it: ‘Deeply fascinating but terribly sad.’

6. Kortom…

…Wat kun je leren van Clarke en Dawes satire?

Hoe scherpe satirische teksten de kwaliteit van de satire bepaalt.
Hoe snelheid de kwaliteit van komedie bevordert.
Hoe je binnen een minimalistisch concept heel goed kunt variëren.
Hoe een strak concept je creativiteit ook verbetert.
Dat een goede tekst (en de ‘delivery’ ervan) belangrijker is dan show en imitatie.
Dat je in twee minuten meer kan brengen dan in een sketch van tien minuten.
Hoe je andere mensen kunt aanspreken dan alleen Nederlanders (dat is altijd goed).

Ik denk dat je als Nederlander ervoor kan zorgen dat Nieuw-Zeelanders en Australiërs lachen om je satire (ook al gaat het over Nederlandse politiek), dat je dan iets goeds doet. Andersom deden Clarke and Dawe het ook, tenminste bij mij.

Hun video’s doen altijd wonderen in een mindere stemming. Jammer genoeg zal er nooit meer een nieuwe verschijnen. Ik sluit me aan bij deze YouTuber: “I miss straight-ahead satire like this.”