Esther Polak en Ivar van Bekkum (samen het kunstenaarsduo PolakVanBekkum) maakten een boek met tekeningen over grazende koeien: Graaschoreografieën. Wat Indipendenza wil weten: hoe kunstzinnig is de choreografie van een grazende koe?
942 woorden / 5 minuten leestijd / Thema’s: biologie, koeien, grazen / Eerder gepubliceerd in Jegens & Tevens / Afbeeldingen copyright: PolakVanBekkum.
Dieren komen steeds meer uit hun verdomhoekje. Ze hebben geen stem die wij kunnen verstaan maar soms lijkt het toch alsof ze succes hebben met hun emancipatie. Een Partij voor de Dieren, discussies op wereldniveau over verkleinen van de veestapel, vegan-labels op veel producten, en wetenschappers die meer interesse hebben voor de emoties van dieren.
Het meest opvallend is de entree in documentaires. Met Gunda – film van Victor Kossakovsky – was er vorig jaar op IDFA een documentaire die een zwijn, kippen en koeien observeerde. Dit jaar op IDFA zijn er de films Cow en Vedette, die ook koeien observeren. Wie anders dan documentairemeester Kossakovsky kan hier het beste over vertellen (in gesprek met acteur Joaquin Phoenix)?
Wat is de choreografie van grazende koeien?
Je kunt nog verder. Zoals je verdiepen in de choreografie van dieren. Niet vanuit wetenschap, maar vanuit de kunst. Esther Polak en Ivar van Bekkum begonnen op een dag in het Zwitserse Tschlin de sporen van koeien te tekenen.
Polak en Van Bekkum maakten tekeningen met aquarelpotlood, waarbij ze het papier steeds nat spoten met een plantenspuit. Er is geen kwast aan te pas gekomen. Voor hen blijven het primair tekeningen.
‘We nemen een vel papier, een aquarelpotlood, water. We gaan de bewegingen van de koeien tekenen, als een menselijke GPS. Maar hoe en waar te beginnen? Waar begint het weiland en waar ons vel papier? En welke koeien mogen meedoen? We proberen maar gewoon, de nieuwe ervaring wijst ons vast de weg.’
Ze observeren en leren:
Al tekenend en kijkend beginnen we te vermoeden dat koeien ook paden hebben, navigeren door hun landschap, samenwerken, de weg effenen voor elkaar.’
Ze leren ook steeds meer over de karakters van koeien:
‘De derde [koe], die aanvankelijk ook zuidwest liep, schaamde zich misschien en liep de andere kant op: noordoost.’
Er zijn avonturiers:
Uiteindelijk is deze koe in zijn eentje vertrokken in zuidwestelijke richting.’
Die ook nodig zijn, want deze koeien ontdekken de fijne plekjes gras.
Volgens hen kun je koeien in een paar categorieën verdelen:
‘(…) de Beweeg-Eenheid ‘leider’ trekt de Beweeg-Eenheid ‘kudde’ voort. Deze kudde waaiert dan weer uit in de Beweeg-Eenheden ‘recalcitrante individuen’ (zij die van driften houden en zo ruimte voor autonomie opeisen) en Beweeg-Eenheden ‘volgers’ (koeien die de leider in een zo recht mogelijke lijn volgen.’
Zijn koeien de ware surrealisten?
Ook in Feerwerd, Groningen slaan ze aan het tekenen. De koeien in Zwitserland en Groningen ontlopen elkaar niet veel in hun choreografie. Wat grappig is om te zien, is dat de koeien vaak een stukje doorlopen en dan weer een beetje teruglopen, en dan weer doorlopen. Koeien houden van zigzaggen.
Het is ook telkens kronkelig, als een beekje op een landkaart, of een rondslingerend klosje garen. Ik moest ook soms denken aan een geblinddoekt persoon die horizontale strepen probeert te trekken.
De graaschoreografie levert spontane beelden op. In de strepen van nummer 20 zie ik een rennend paard met slingerende manen.
Verder zie ik een schaatsende wezel (22); een kruipend zeepaard (14); een nieuwsgierige mier (26); een gevecht waarbij iemand sterretjes ziet (33); twee mensen met een heuvel in de verte (36/37); een das die zich aan touw omhoog probeert te trekken (26).
Ik vind het ook wel aardig dat je soms vlekken ziet (het blijft ook natuurlijk een uitgelopen aquarelpotlood). Deze lijnen horen wel thuis op vlekkerig terrein. Daarnaast legt de tekst vaak uit hoe de vlekken er gekomen zijn.
Die willekeur van de natuur is iets waar ik wel van hou (ik denk ook bijvoorbeeld aan de fotografische kunstwerken van Yann Arthus-Bertrand). De aanpak is niet nieuw voor PolakVanBekkum maar in hun eerdere projecten gingen ze vooral met GPS te werk.
Notities bij het gedrag van koeien
De notities bij de tekeningen zijn soms bijna korte verhaaltjes:
‘Toen ik begon, waren vijf koeien oostwaarts aan het grazen. Ik verwachtte dat dat door zou zetten, maar dat was niet zo.’
‘Tekening weggegooid. Achterkant ook niet bewaard.’
‘De leider, of voortouw-koe, laat het er niet bij zitten en stapt kordaat door in noordoostelijke richting. De groep doet niet mee.’
‘Ik besefte dat ik in hun weiland stond en ze zeker met z’n allen (zo’n teamgeest heerste er wel) om mij heen zouden gaan staan. Dat gebeurde.’
‘Een rytmisch afwisselen van achter elkaar lopen, om ergens te komen, en náást elkaar te lopen, om te grazen.’
Maar ja, die koeien lopen daar wel voor ons natuurlijk. Daar zijn ze onwetend van en dat maakt ze ook zo tragisch. Dat merk je als een koe een keer oprecht verdriet heeft wanneer haar kalf wordt meegenomen:
‘De melk wordt met het vele scheiden van koe en kalf betaald.’
Graaschoreografieën is uitgegeven door uitgeverij Müller in Den Haag en het ingenieuze uitklapontwerp is van Karen Polder. Het is te bestellen via de website van PolakvanBekkum of via online boekhandels.
Tevreden met het artikel? Steun het werk van Indipendenza met een kopje koffie:
Meer lezern of luisteren?
- Website PolakvanBekkum met informatie over het kunstproject
- Videoversie van het boek
- Een van de plaatjes van het boek
- PolakvanBekkum op IFFR
- Dagblad van het Noorden over het project
- Museum Oudewolen over het project
- Artikel op Natural History Museum: over choreografie van dieren die dansen voor een partner