Indipendenza geeft om de maand aandacht aan bijzondere literatuur die in het Nederlandse taalgebied is uitgegeven. Deze keer: Amerika eenhoog van Ilja Ilf en Jevgeni Petrov. (Wereldbibliotheek, 2001).
3 april 2017 / 966 woorden / 5 minuten leestijd
Wie waren Ilf En Petrov en waarom maakten ze in de jaren dertig een reis naar de VS?
Ilf en Petrov waren twee Russische schrijvers. Ze waren komedieschrijvers. En beroemd in eigen land vanwege hun beroemde komische roman De Twaalf Stoelen. Wie dat boek niet kent, maar wel houdt van humor: ga het lezen. Het is een van de geestigste Russische romans die ik ken. Komedieregisseur Mel Brooks heeft er zelf ooit een film van gemaakt. Er is een uitstekende vertaling van uitgegeven bij uitgeverij Bondi.
Ze leefden in een lastige tijd in de Sovjet-Unie (de jaren dertig). Ze mochten een reis maken naar de VS. Dit was vlak voor de periode dat de geheime diensten overal in de Sovjet-Unie mensen begonnen te arresteren en executeren (duizend per dag, las ik even snel).
Ze werden er door het dagblad Pravda heengestuurd om reportages te schrijven.
Amerika Eenhoog is een teleurstellend boek voor als je de humor zoekt van De Twaalf Stoelen. Soms is het grappig, meestal neutraal. Het is ook een teleurstellend boek als je het gaat lezen om de crisis an de jaren dertig erin terug te vinden.
Je ziet de VS door de ogen van schrijvers die deze cultuur nog nauwelijks kenden. Ze ontmoeten Hemingway, Upton Sinclair, Ford. Ze bezoeken Niagara, het Witte Huis, het geboortehuis van Mark Twain. New York, Chicago, Los Angeles, Hollywood, Midwest. En zoals alle reizigers maken ze ondertussen nog het een en ander mee.
Waar gaat Amerika Eenhoog over?
Amerikanen zijn voor Ilf en Petrov wonderlijke wezens, die net zo makkelijk drankjes mixen als gedichten schrijven:
Zelfs wanneer we voor onze literaire zaken op bezoek gingen bij uitgeverij Farrar and Rinehart, (…) sleepte de vrolijke roodharige Farrar, uitgever en dichter, ons meteen maar naar de bibliotheek van de uitgeverij. (…) [Hij] begon terstond te mixen, met een behendigheid alsof hij nooit in zijn leven boeken had uitgegeven of gedichten had geschreven, maar altijd als barman had gewerkt.
Het boek is misschien wel een zeldzame vorm van literaire spionage – waarbij het de vraag is of de Amerikanen juist hun superioriteit willen laten zien, of dat het duo de verbaasde Sovjet-Russen wil informeren.
Ilf en Petrov zijn te humoristisch om aan propaganda te doen, maar leefden in een tijd waarbij intellectuelen in de Sovjet-Unie geen zekerheden hadden (de jaren dertig). Dus lees je af en toe ‘gewenste’ zinnen voor hun eigen communistische regime:
Amerikanen eten oogverblindend wit, maar totaal smakeloos brood, vlees uit de diepvries, gezouten boter, conserven en onrijpe tomaten. Hoe is het gekomen dat het rijkste land ter wereld, een land van veehouders en landbouwers, van goud en buitengewone industrie (…) zijn volk geen lekker brood kan geven, geen vers vlees, roomboter en rijpe tomaten?
Maar ze verbazen zich vooral over dingen die ze nog nooit hebben gezien.
Hij liep naar een rond glazen apparaat met enkele pijlen en zei: ‘Een elektrisch apparaat voor de regulering van de temperatuur in de kamer. U houdt ervan als het ’s nachts koel is, zeg twaalf graden, en u wenst dat het vanaf zeven uur achttien graden is. U draait de pijl zo, en die pijl zó, en u kunt gerust gaan slapen. Het apparaat vervult al uw wensen. Het zal warm bij u zijn als het buiten koud is en koel als het buiten heet is.
Of de uitvinding van de koelkast:
Hij liet een elektrische koelkast zien, die niet alleen geen ijs nodig had, maar dit, integendeel, juist maakte, in de vorm van nette doorzichtige blokjes in een speciaal wit kuipje dat leek op de ontwikkelbak van een fotograaf. In de koelkast zaten bakken voor vlees, melk, eieren en fruit.
Maar te veel industriële vooruitgang heeft een prijs. Het leven wordt mechanisch op die manier. Dat bevalt de twee romantische schrijvers niet zo.
Ze eten niet, maar tanken voedsel, zoals een motor benzine tankt.
Of als ze een stripclub bezoeken:
Ze zongen zonder stem of klank, dansten met de bevalligheid van een kangoeroe. En kleedden zich uit. In dit schouwspel zat even weinig erotiek als in de serie-productie van stofzuigers of telmachines.
Anders dan Twaalf Stoelen, waar je meteen aan verknocht bent, of het vervolg Het gouden kalf, is dit een boek dat wat langer op je moet inwerken. Er is bijvoorbeeld veel van onze moderne tijd in te vinden: het onpersoonlijke, soms asociale, en de dwingende aanwezigheid van commercie.
Het knappe zit hem in het evenwicht tussen de beschrijving van de reis, de karakters (Mr. Adams en Becky) en de overpeinzingen. Tegelijk staan er soms zinnen in die raken in hun eenvoud, zoals je ze ook ziet in de romans van het duo.
Rijk zijn is beter dan arm zijn.
Op Amerikaanse wegen vindt eeuwigdurende beweging plaats.
Los Angeles is een Californisch Chicago: baksteen, krotten, onvervalste armoede en schandelijke rijkdom.
Een oneindige nieuwsgierigheid kenmerkte een van de beste schrijversduo’s uit de geschiedenis. Daarom is dit bijna 400 bladzijden lang volop plezier. Het enige wat je mist, zijn de foto’s die toen gemaakt zijn, en die kennelijk wel stonden in de originele Amerikaanse versie. Fotografie was ook een van hun specialisaties. Hier is meer informatie over hun fotografie.
Ilf zou vlak na de reis sterven aan de gevolgen van tuberculose. Petrov zat nog vol plannen maar leefde in het Stalinistische Sovjet-Rusland van tijdens de oorlog. Hij hervatte zijn werk als journalist, werd overtuigd communist (welke keuze had hij anders) en overleed (als enige) bij een vliegtuigongeluk.
Tevreden met het artikel? Steun het werk van Indipendenza met een kopje koffie: